Von Ester Spagnolo-Müntener

Will ma über das Thema weisch no? wellaweg no en huffa Sita schrieba chönt un will's vor ama Johr bi vielna Lütt guat a chu isch, hani für das Büechli nomol a paar Gschichtli zematrait un gschrieba.

Ma ghört würgli alpot: weisch no döt oder weisch no dr' seb?

Verzellt un zematrait wieder wia z' letschtjohr: bi gmüetlichem zemahogga, am Telefon, bi dr' schtubata, uf dr' Schtross etz. Halt eifach chrütz un quer dur d' Lütt.

D' Schprichwort schtimmt eba scho: Wer nid fröhget, würd o nüt ihna!

Weisch no?

D' Ritschuel vor dr' Chroana (Restaurant Krone, Erbweg 1)? Sicher, das isch allawil ötschis bsunderigs gsi! Was fürna Ritschuel isch da gsi? Jo, hüt würma säga: Soa a richtigs alts, schöas, nostalgisches Rösslikarussell. Au, a derigs, sött ma hüt no ha. Verzellen witer, wia das doa gsi isch! Jo, das isch globi eimol im Johr, ächt im Summer gsi? Sisch den eina chu un het vor dr' Chroana dia Ritschuel ufgschtellt. Weisch du no, wia der gheissa het? Aeh, der isch doch vu Altschtetta gsi, i globa fascht, Zünd heter gheissa. Breziss, dr' Zünd vu Altschtetta isches gsi. Un den, hets en richtiga Johrmaart in dr' Burgerau gha? Chasch denga! Dia Ritschuel hets gha, suss nüt. Aber das isch für üs doazmol, ötschis egschtrigs gsi! I ha jedes Johr druf planget, bis dr' Zünd wieder in Burgerau chunt. Wenn das Karussell endlich ufgschtellt gsi isch, hen mir Goofa fascht numa warta möga, bis ma vu da Hei, a paar Rappa überchu het. Dia, wo den Rappa gha hen, hen den grad chöna gu fahra. Was hen dia anera gmacht, wo kei Geld gha hen? Was echt? Doazmol isch das Züg no nid elektrisch gloffa! Doa hets halt no Musgla brucht! Dia Bueba un Meitla, wo kei Geld gha hen, sin den vu Hand, dia Ritschuel gu a schtoassa. Säg nüt, döt simer mängmol rundumi ghüchet! Drum hemer den jo o, a gratis Fahrt überchu. Jo sicher, drum simer gu ahgi! Mir hen doa nüt gwüsst vu Saggeld. Aber es het den nomol a möglichkeit gha, zum gratis fahra. Aeh klar, dia Ring meinsch, gett. I ha aber globi nia eina verwütscht. Seb globti no, für seb het ma halt scho a bitzli flinger un tiffiger si müessa! Weisch, es isch a soa gsi, ussa umi vu dera Ritschuel hets en hocha Schtab gha un an dem sin a paar Ring ghanget. Wema den zunera beschtimta Zitt, dr' goldig Ring airupfa het chöna, hets a gratis Fahrt ghi! Aber döt het ma sich den ghörig ussi schtrega müessa, bis ma eina verwütscht het. Mhh, seb schtimt, sisch doch o albigs fascht, wia a Dorffescht gsi. In dr' Chroana hets jedes mol Muusig gha. Sisch den globi ötscha namol rund zua um her ganga, bis in dia schpöter Nacht ia!

Leider hemer nena a Foti mit dera Ritschuel druf gfunda.

Da isch a Foti vu dr` Chroana, wias frühner gsi isch.

Weisch no?

Wia ma frühner uf dr' Altersusflug isch? Nei, wia wett i das wüssa. I cha no nid amol hüt mit, will i no zjung bi. Soviel i weiss, gons jetza mit ama Gaar uf d' Reis. Verzell, wias doa gsi isch. Jo eba, das isch in da sechzger un afangs da siebetzger Johr gsi. Dr' Ihwohnerverei het dia Lütt, wo a Auto gha hen, agfroget ob sü mit da Privatauto fahra täten. Ma het sich aber o selber melda chöna. Es sin denn, je noch Aameldiga vu da Seniora, viellicht eimol ötscha acht oder a anersmol über zwänzg Schofföra mit da Auto gsi. Wer isch den albigs gfahra? Oh, los mi amol schtudiera! Alli, weiss i numa, aber sicher dr' Möbel Müller, dr' Poscht Hans, s' Chroana Marieli, ds' Groba Karl, dr' Vig Müntener, ds' Leuzingers Edi. Es sin albigs no mea gfahra, muesch jetz nu a willi warta. Aeh klar, dr' Oel Marti, dr' Schmid Chäp uns Zusi isch den als Chrangaschwöschter mit chu. Sie het en Vw Chäfer gha. Dr' Pfaarer Enz dörfi nid vergessa. Er isch o a paar mol mit chu. Mea chon mer numa in Sinn. Das isch notürlich zu dera Zitt gsi, wo i als Schofför mit bi. I bi ötscha vier fühf Johr gfahra. Es sin aber no en huffa aneri Lütt gfahra. Nid, das i den no ötschwer wett vergessa. Aber alli weiss i doch numa, sisch schlieslig o scho meng Johr hera un dia anera Johr bini jo nid dabei gsi. Es het halt all gwechslet mit da Schofföra, will alpot ötschwer anerscht wieder a Auto gha het. Ja nu, ma het den am Morga s' Auto inna un ussa suber putzt. Uf dia eis hen sich alli vor dr' Chroana versammlet. Wenn alli Seniora en Platz imena Auto gha hen, hets chöna loas gu. Wo siner albigs hi? Hmm, amol uf Glarus, ins Bündnerland, eimol uf Appazell un eimol sogär ins Oeschtrichisch usi. En huffa Lütt, sin doazmol suss gär nia a soa wit fort chu, das isch für dia eifacha Lütt no ötschis egschtrigs gsi. Es isch allawil schöa un gmüetlich gsi. Eimol weiss i no, hemer mit em Pfaarer Enz keglet. Seb isch en choga Gschpass gsi. Jo un denn, hener ötschwo Znacht gessa? I weiss nid, wia ma dem seit, en schpota Zobet oder en frühna Znacht? Noch dem Essa, isch ma entweder gu uma tappa, ötschis gu aluega oder langsam wieder Hei zua gfahra. Ma isch allawil, schpötischtens am achti wieder bi dr' Chroana a chu. Un den, siner sicher alli no mitenan in Chroana ia ghöglet? Sicher simer seb nochher ona, aber zerscht het ma no dr' Räfiser Muusig oder em Männerchor zua gloset. Dia hen üs nämlich jedes mol vor dr' Chroana erwartet un zwei drü Lieder vorgschpielt oder gsunga. Nochher sin mir Fahrer schona in Beitz ihi. Dr' Ihwohnerverei het üs jedes mol no en Imbiss schpendiert. Alli Fahrer sin nämlich umasuss gfahra. Seb isch aber ona nobel gsi, vu eu! Aeh, das isch doch selbschtverschtändlich gsi. Ma hets jo o gern gmacht. Es sin allawil schöani Nommitäg gsi. Un viellicht het o dr' eint oder ander tengt: I wörda o amol älter, uns wär den schöa, wenn i bi ötschwem mitfahra chönt!

Von links: Dr` Bonderer Robert, dr` Eggaberger Chrischtian,

dr` Schlegel Ueli, dr` Sosli Chöb, dr` Drogischt Rothaberger,

s`Chroana Marieli, d` Alparoasa Gritta, s` Groba Karl,

s` Grobasepps Sepp.

Weisch no?

D' Geissschau in dr' Burgerau? Woni no a Chin gsi bi, isch dia bim Tortichob (Guntli Jakob, Stationsstr. 32, Heute Fam. Rothenberger) in dr' Wiesa gsi! Dr' Tätschmeischter isch d' Ziegenzucht-Genossenschaft Burgerau- Erb Buchs gsi. Dia Lütt, wo Geissa un Geissbögg vorführa un prämiera lu hen wella, sin in Burgerau chu. Dia eina hen weniger un dia anera hen mea Tier gha zum zeiga. Sisch jo klar, jedi Geiss, het ma o nid zeiga chöna. Ma het dia Tier z' Fuess in Burgerau trieba. I weiss nid genau, noch was prämiert worda isch? Het dia schöenscht, het dia gröescht, het dia gschtingigscht oder het dia chibigscht Geiss gwunna? Frühner het ma albigs gseit: Wend Chrach mit da Nochbuura hesch, muesch a Geiss zua toa! Un nid z' vergessa, zu dr' seba Zitt, het ma ona mea Geissmilch trunga. Hüt wüssen jo en huffa nid amol mea, wia Geissmilch schmegt! Jetz bruchts wellaweg mea Blööterliwasser. Wo dia Geissschau fertig gsi isch, isch ma den no nid grad sofort Hei. Mini Nana het albigs, bevor dr' Nini vu da Hei ganga isch, gseit: Hüt chunt dr' Nini nid allei Hei! I, als Chin, ha doa nid gwüsst, wieso das dr' Nini nid allei Hei chu sött. Er isch jo o allei ganga.

Dia Foti isch nid in dr' Wiesa vum Tortichob ufgnu worda, sondern vor em Huus

 vu s' Dachdegers Chrischtli (Erbweg 3, heute Fam. Schwendener). Dia

Geissschau isch vorher, amol döt gsi. Übrigens, ganz rechts uf 

dera Foti, der wo a Pfiifa im Muul het, das isch dr' Tortichob.

Weisch no?

Frühner het ma z' Väh bim Gärtner (Stationsstr. 28) no in Giessa ai trieba, zum na Wasser gi. Sisch den vu dr' Schtatziuschtross aweg en breita Weg in Giessa ai ganga. Es het den Buura gha, wo s' Väh am Morga un am Obet an dia Chueträngi trieba hen. Wen dia Chüe gnueg Wasser trunga gha hen, het mas wieder Hei zua trieba. Aber es het no mea dera Chueträngena z' Räfis gi. Du seisches, jo. Eini isch no bi s' Joggelis Ueli (Schwendener Ulrich, Burgerauerstr. 38) gsi. Eini im Leiterschteg un nomol eini bim unera Bahfahr (Bahnübergang in die Morgenweid). Wart amol, dia bi s' Lufis in dr' Heldau isch den ona gsi! Jetz hemer den globi ötscha alli, oder nid? I meintis, jo. Aber dia Trängena sin ona anerscht gnutzt worda, nid nu vu da Chüe. Wia no? Vu da Goofa, oder schöener gseit, vu da Chin. Dia sin doch bi schöenem Wetter all döt gu Bada oder eifach gu Wässerla. Es het ona mengi Frou gha, wo döt d' Wösch gu schpüela isch. A sebaweg het ma da Hei a chli Wasser schpära chöna. Es het nämlich doa no nid jeda Huushalt a Wöschmaschina gha. Na nei du, dia meischta Froua, hen d' Wösch doa no ufem Wöschbrett mitera Bürschta und Seipfa gschrupt un griblet. Nochher sin sie den albigs d' Wösch in Giessa ai gu schpüela. Aber es het doch o amol a Wöschhüüsli z' Räfis gha? Klar, das isch hinerem Wiesatal (Rest. Wiesental, Churerstr. 142) gsi. Ma het sich doch den amelda müessa, bevor ma gu wäscha het wella. Jo, un d' Wöschchuchi im Rietli (Haldengasse 30) isch ona gsi. Un i mag mi no erinnera, das es globi schpöter in dr' Chroana, o no ganz a groessi Wöschmaschina gha het. I weiss aber numa genau, wia das döt gsi isch!

Weisch no?

Dr' Saua Gschwend (Burgerauerstr. 32, Heute Fam. Gschwend)? Er het en huffa Saua gha, s' meischt sin Muettersaua gsi. Wer het dr' Hans doazmol nid gkennt? Er isch bi jedem Wetter mit sim Aebi Transporter rundumi in d' Reschtorant s' vorig Essa gu hola. Halt eba Sauachoscht! Säg nüt wega Sauachoscht. Warum? Vielfach hets no ötscha namol a guets Schtügli dabei gha. Dr' Hans hets den gröit, zums da Saua z' verfuettera. Er hets den lieber da Nochbuurschwin verteilt. Jo, wellaweg. Da het dengi neamet ötschis toa! Doazmol isch es no glich gsi, wenn a Schtügli a bitz vertruggt oder en Tag alt gsi isch. Döt hesch o wieder recht! Jä nu, dia Choscht heter den imena groassa Chochdämpfer uf ghochet. Aber globsch, es het mängmol rundumi gschmegt, wia wen ötschwer a füf gang Menü ghochet het. Jetz chunt mer grad no in Sinn, wo mer amol mitenan fort gu hen wella. Dr' Hans isch uf d' Zitt chu, un womer hen wella gu, seit dr' Schörsch uf zmol: Hans du hesch en dreggiga Hempchraga! Doa seit dr' Hans: Jo, den gang i halt nomol schnell Hei. Un den? Den het doch der Hans, anschtatt a frisches Hemp, woner jo gnueg im Chaschta hina gha het, der Hempchraga mit dr' Jasschrida übermolet. Seb globti no, er isch halt scho a bitz en eigna gsi.

Weisch no?

Woma zu s' Gällasa Marieli (Schwendener Marie, Bäckereistr. 15, Heute Fam. Lötscher) gu poschta isch? Jo deng, wia chönt i seb vergessa? I gsehs grad wieder vormer, wia mir als Bueba heimlig zum Marieli gu poschta sin! Wiesoa sin den ihr heimlig in der Lada? Will mer doa, döt ui, dia erschta Zigaretta gu chofa sin. Da Hei hens doch vu dem nüt wüssa dörfa, alles het ma dengi onid verzellt. Hen den ihr doa scho Geld gha, für na Päggli Zigi? Was, a Päggli? Doazmol het ma Zigaretta no einzeln chofa chöna. I globa fascht, fühf Rappa het eini gkoschtet. Wemer den amol a paar Rappa binenan gha hen, simer entweder Zigaretta oder Züggerli gu chofa. D' Züggerli hen üs sicher besser tungt, als s' aner. Aber wills röcha für üs Schuelerbueba vu da Hei us verbota gsi isch, isches halt fascht intressanter gsi, als a Züggerli. Ueberhopt het ma fascht alles bi s' Gällasa Marieli chofa chöna. Klar, sisch jo o, äh wia seit ma? En Tanta Emma Lada meinsch. Jo breziss, seb isches o gsi. Weisch no? D' Nägel un d' Schruba, het ma offa überchu. A halb Pfun oder a ganzes Pfun, halt soviel, wia jeda brucht het. S' Mehl un dr' Zugger sin doch offa, inera Schublada hina gsi? Jo jo, hesch halt o döt, a soa viel nih chöna, wia ma het wella. Geissla, Hosaträger, Riesbesa un Petrol het ma o überchu. Es het doch an dr' Wand a Vorrichtig gha, zums Petrol abfülla. Jo klar, ma het z' Petrol im Lada hina, diregt mit dera Vorrichtig vum Cheller ui pumpa chöna. Sisch halt schona ötschis aners gsi, in dena chlina Läda. Hüt chönt ma sich derno imena groessa Lada, wellaweg fasch no a bitzli verloufa!

Soa, für da Johr wärs da gsi! Jetz gits no a churzi Wiederhohlig vum letschjöhriga Schlusswort: viellicht will ma a Schlusswort brucht, wills ötschwer z' letscht Johr nid glesa het, vergessa oder eifach will i mi, bi dena Lütt, wo mir das Johr bi dena Gschichtli ghulfa hen, bedanga wett!

Ganz churz: Ma cha leider neana noluega, wia dr' Räfis-Burgerauer Dialeggt gschrieba würd!

Zum Schluss: Nid ä weisch no?, sondern a herzlichs Dangga vielmol an dia verschiedena Lütt, wo mir ötschis verzellt, ötschis erklährt oder suss ötschwia ghulfa hen!

I ha probiert, en Teil vu all dem verzellta nieder z' schrieba, teilwiis, a bitz humorvoll. Viellicht entloggts derno ötschwem a schmunzla, viellicht wegts bi derno ötschwem erinneriga un viellicht zeigts derno ötschwem, wo nid do ufgwachsa isch, ä chlises Schtügli Räfis-Burgerau vu frühner!

Ester Spagnolo-Müntener