Von
Ester Spagnolo-Müntener
Will
ma über das Thema weisch no? wellaweg no en huffa Sita schrieba chönt
un will's vor ama Johr bi vielna Lütt guat a chu isch, hani für das Büechli
nomol a paar Gschichtli zematrait un gschrieba.
Ma
ghört würgli alpot: weisch no döt oder weisch no dr' seb?
Verzellt
un zematrait wieder wia z' letschtjohr: bi gmüetlichem zemahogga, am
Telefon, bi dr' schtubata, uf dr' Schtross etz. Halt eifach chrütz un
quer dur d' Lütt.
D'
Schprichwort
schtimmt eba scho: Wer nid fröhget, würd o nüt ihna!
Weisch
no?
D'
Ritschuel vor dr' Chroana (Restaurant Krone, Erbweg 1)? Sicher, das isch
allawil ötschis bsunderigs gsi! Was fürna Ritschuel isch da gsi? Jo, hüt
würma säga: Soa a richtigs alts, schöas, nostalgisches Rösslikarussell.
Au, a derigs, sött ma hüt no ha. Verzellen witer, wia das doa gsi isch!
Jo, das isch globi eimol im Johr, ächt im Summer gsi? Sisch den eina
chu un het vor dr' Chroana dia Ritschuel ufgschtellt. Weisch du no, wia
der gheissa het? Aeh, der isch doch vu Altschtetta gsi, i globa fascht,
Zünd heter gheissa. Breziss, dr' Zünd vu Altschtetta isches gsi. Un
den, hets en richtiga Johrmaart in
dr'
Burgerau gha? Chasch denga! Dia Ritschuel hets gha, suss nüt. Aber das
isch für üs doazmol, ötschis egschtrigs gsi! I ha jedes Johr druf
planget, bis dr' Zünd wieder in Burgerau chunt. Wenn das Karussell
endlich ufgschtellt gsi isch, hen mir Goofa fascht numa warta möga, bis
ma vu da Hei, a paar Rappa überchu het. Dia, wo den Rappa gha hen, hen
den grad chöna gu fahra. Was hen dia anera gmacht, wo kei Geld gha hen?
Was echt? Doazmol isch das Züg no nid elektrisch gloffa! Doa hets halt
no Musgla brucht! Dia Bueba un Meitla, wo kei Geld gha hen, sin den vu
Hand, dia Ritschuel gu a schtoassa. Säg nüt, döt simer mängmol
rundumi
ghüchet! Drum hemer den jo o, a gratis Fahrt überchu. Jo sicher, drum
simer gu ahgi! Mir hen doa nüt gwüsst vu Saggeld. Aber es het den
nomol a möglichkeit gha, zum gratis fahra. Aeh klar, dia Ring meinsch,
gett. I ha aber globi nia eina verwütscht. Seb globti no, für seb het
ma halt scho a bitzli flinger un tiffiger si müessa! Weisch, es isch a
soa gsi, ussa umi vu dera Ritschuel hets en hocha Schtab gha un an dem
sin a paar Ring ghanget. Wema den zunera beschtimta Zitt, dr' goldig
Ring airupfa het chöna, hets a gratis Fahrt ghi! Aber döt het ma sich
den ghörig ussi schtrega müessa, bis ma eina verwütscht het. Mhh, seb
schtimt, sisch doch o albigs fascht, wia a Dorffescht gsi. In dr'
Chroana hets jedes mol Muusig gha. Sisch den globi ötscha namol rund
zua um her ganga, bis in dia schpöter Nacht ia!
Leider
hemer nena a Foti mit dera Ritschuel druf gfunda.
Da
isch a Foti vu dr` Chroana, wias frühner gsi isch.
Weisch
no?
Wia
ma frühner uf dr' Altersusflug isch? Nei, wia wett i das wüssa. I
cha no nid amol hüt mit, will i no zjung bi. Soviel
i weiss, gons jetza mit ama Gaar uf d' Reis. Verzell, wias doa gsi isch.
Jo eba, das isch in da sechzger un afangs da siebetzger Johr gsi. Dr'
Ihwohnerverei het dia Lütt, wo a Auto gha hen, agfroget ob sü mit da
Privatauto fahra täten. Ma het sich aber o selber melda chöna. Es sin
denn, je noch Aameldiga vu da Seniora, viellicht eimol ötscha acht oder
a anersmol über zwänzg Schofföra mit da Auto gsi. Wer isch den albigs
gfahra? Oh, los mi
amol schtudiera! Alli, weiss i numa,
aber sicher dr' Möbel Müller,
dr' Poscht Hans, s' Chroana Marieli, ds' Groba Karl, dr' Vig Müntener,
ds' Leuzingers Edi. Es
sin albigs no mea gfahra, muesch jetz nu a willi warta.
Aeh
klar, dr' Oel Marti, dr' Schmid Chäp uns Zusi isch den als Chrangaschwöschter
mit chu. Sie het en Vw Chäfer gha. Dr' Pfaarer Enz dörfi nid vergessa.
Er isch o a paar mol mit chu. Mea chon mer numa in Sinn. Das isch notürlich
zu dera Zitt gsi, wo i als Schofför mit bi. I bi ötscha vier fühf
Johr gfahra. Es sin aber no en huffa aneri Lütt gfahra. Nid, das i den
no ötschwer wett vergessa. Aber alli weiss i doch numa, sisch
schlieslig o scho meng Johr hera un dia anera Johr bini jo nid dabei gsi.
Es het halt all gwechslet mit da Schofföra, will alpot ötschwer
anerscht wieder a Auto gha het. Ja nu, ma het den am Morga s' Auto inna
un ussa suber putzt. Uf dia eis hen sich alli vor dr' Chroana versammlet.
Wenn alli Seniora en Platz imena Auto gha hen, hets chöna loas gu. Wo
siner albigs hi? Hmm, amol uf Glarus, ins Bündnerland, eimol uf
Appazell un eimol sogär ins Oeschtrichisch usi. En huffa Lütt, sin
doazmol suss gär nia a soa wit fort chu, das isch für dia eifacha Lütt
no ötschis egschtrigs gsi. Es isch allawil schöa un gmüetlich gsi.
Eimol weiss i no, hemer mit em Pfaarer Enz keglet. Seb isch en choga
Gschpass gsi. Jo un denn, hener ötschwo Znacht gessa? I weiss nid, wia
ma dem seit, en schpota Zobet oder en frühna Znacht? Noch dem Essa,
isch ma entweder gu uma tappa, ötschis gu aluega oder langsam wieder
Hei zua gfahra. Ma isch allawil, schpötischtens
am achti wieder bi dr' Chroana a chu. Un den, siner sicher alli no
mitenan in Chroana ia ghöglet? Sicher simer seb nochher ona, aber
zerscht het ma no dr' Räfiser Muusig oder em Männerchor zua gloset.
Dia hen üs nämlich jedes mol vor dr' Chroana erwartet un zwei drü
Lieder vorgschpielt oder gsunga. Nochher sin mir Fahrer schona in Beitz
ihi. Dr' Ihwohnerverei het üs jedes mol no en Imbiss schpendiert. Alli
Fahrer sin nämlich umasuss gfahra. Seb isch aber ona nobel gsi, vu eu!
Aeh, das isch doch selbschtverschtändlich gsi. Ma hets jo o gern gmacht.
Es sin allawil schöani Nommitäg gsi. Un viellicht het o dr' eint oder
ander tengt: I wörda o amol älter, uns wär den schöa, wenn i bi ötschwem
mitfahra chönt!
Von
links: Dr` Bonderer Robert, dr` Eggaberger Chrischtian,
dr`
Schlegel Ueli, dr` Sosli Chöb, dr` Drogischt Rothaberger,
s`Chroana
Marieli, d` Alparoasa Gritta, s` Groba Karl,
s`
Grobasepps Sepp.
Weisch
no?
D'
Geissschau in dr' Burgerau? Woni
no a Chin gsi bi, isch dia bim Tortichob (Guntli Jakob, Stationsstr. 32,
Heute Fam. Rothenberger) in dr' Wiesa gsi! Dr' Tätschmeischter isch d'
Ziegenzucht-Genossenschaft Burgerau- Erb Buchs gsi. Dia Lütt, wo Geissa
un Geissbögg vorführa un prämiera lu hen wella, sin in Burgerau chu.
Dia eina hen weniger un dia anera hen mea Tier gha zum zeiga. Sisch jo
klar, jedi Geiss, het ma o nid zeiga chöna. Ma het dia Tier z' Fuess in
Burgerau trieba. I weiss nid genau, noch was prämiert worda isch? Het
dia schöenscht, het dia gröescht, het dia gschtingigscht oder het dia
chibigscht Geiss
gwunna?
Frühner het ma albigs gseit: Wend Chrach mit da Nochbuura hesch, muesch
a Geiss zua toa! Un nid z' vergessa, zu dr' seba Zitt, het ma ona mea
Geissmilch trunga. Hüt wüssen jo en huffa nid amol mea, wia Geissmilch
schmegt! Jetz bruchts wellaweg mea Blööterliwasser. Wo dia Geissschau
fertig gsi isch, isch ma den no nid grad sofort Hei. Mini Nana het
albigs, bevor dr' Nini vu da Hei ganga isch, gseit: Hüt chunt dr' Nini
nid allei Hei! I, als Chin, ha doa nid gwüsst, wieso das dr' Nini nid
allei Hei chu sött. Er isch jo o allei ganga.
Dia
Foti isch nid in dr' Wiesa vum Tortichob ufgnu worda, sondern vor em
Huus
vu
s' Dachdegers Chrischtli (Erbweg 3, heute Fam. Schwendener). Dia
Geissschau
isch
vorher, amol döt gsi. Übrigens, ganz rechts uf
dera
Foti, der
wo a Pfiifa im Muul het, das isch dr' Tortichob.
Weisch
no?
Frühner
het ma z' Väh bim Gärtner (Stationsstr. 28)
no in Giessa ai trieba, zum na Wasser gi. Sisch
den vu dr' Schtatziuschtross aweg en breita Weg in Giessa ai ganga. Es
het den Buura gha, wo s' Väh am Morga un am Obet an dia Chueträngi
trieba hen. Wen dia Chüe gnueg Wasser trunga gha hen, het mas wieder
Hei zua trieba. Aber es het no mea dera Chueträngena z' Räfis gi. Du
seisches, jo. Eini isch no bi s' Joggelis Ueli (Schwendener Ulrich,
Burgerauerstr. 38) gsi. Eini im Leiterschteg un nomol eini bim unera
Bahfahr (Bahnübergang in die Morgenweid). Wart amol, dia bi s' Lufis in
dr' Heldau isch den ona gsi! Jetz hemer den globi ötscha alli, oder
nid? I
meintis, jo. Aber
dia Trängena sin ona anerscht gnutzt worda, nid nu vu da Chüe. Wia
no? Vu da Goofa, oder schöener
gseit, vu da Chin. Dia sin doch bi schöenem Wetter all döt gu Bada
oder eifach gu Wässerla. Es het ona mengi Frou gha, wo döt d' Wösch
gu schpüela isch. A sebaweg het ma da Hei a chli Wasser schpära chöna.
Es het nämlich doa no nid jeda Huushalt a Wöschmaschina gha.
Na
nei du, dia meischta Froua, hen d' Wösch doa no ufem Wöschbrett mitera
Bürschta und Seipfa gschrupt un griblet. Nochher sin sie den albigs d'
Wösch in Giessa ai gu schpüela. Aber es het doch o amol a Wöschhüüsli
z' Räfis gha? Klar, das isch hinerem Wiesatal (Rest. Wiesental,
Churerstr. 142) gsi. Ma het sich doch den amelda müessa, bevor ma gu wäscha
het wella. Jo, un d' Wöschchuchi im Rietli (Haldengasse 30) isch ona
gsi. Un i mag mi no erinnera, das es globi schpöter in dr' Chroana, o
no ganz a groessi Wöschmaschina gha het. I weiss aber numa genau, wia
das döt gsi isch!
Weisch
no?
Dr'
Saua Gschwend (Burgerauerstr. 32, Heute Fam. Gschwend)? Er het en huffa
Saua gha, s' meischt sin Muettersaua gsi. Wer het dr' Hans doazmol nid
gkennt? Er isch bi jedem Wetter mit sim Aebi Transporter rundumi in d'
Reschtorant s' vorig Essa gu hola. Halt eba Sauachoscht! Säg nüt wega
Sauachoscht. Warum? Vielfach hets no ötscha namol a guets Schtügli
dabei gha. Dr' Hans hets den gröit, zums da Saua z' verfuettera. Er
hets den lieber da Nochbuurschwin verteilt. Jo, wellaweg. Da het dengi
neamet ötschis toa! Doazmol isch es no glich gsi, wenn a Schtügli a
bitz vertruggt oder en Tag alt gsi isch. Döt hesch o wieder recht! Jä
nu, dia Choscht heter den imena groassa
Chochdämpfer uf ghochet. Aber globsch, es het mängmol rundumi gschmegt,
wia wen ötschwer a füf gang Menü ghochet het. Jetz chunt mer grad no
in Sinn, wo mer amol mitenan fort gu hen wella. Dr' Hans isch uf d' Zitt
chu, un womer hen wella gu, seit dr' Schörsch uf zmol: Hans du hesch en
dreggiga Hempchraga! Doa seit dr' Hans: Jo, den gang i halt nomol
schnell Hei. Un den? Den het doch der Hans, anschtatt a frisches Hemp,
woner jo gnueg im Chaschta hina gha het, der Hempchraga mit dr'
Jasschrida übermolet. Seb globti no, er isch halt scho a bitz en eigna
gsi.
Weisch
no?
Woma
zu s' Gällasa Marieli (Schwendener Marie, Bäckereistr. 15, Heute Fam.
Lötscher) gu poschta isch? Jo deng, wia chönt i seb vergessa? I gsehs
grad wieder vormer, wia mir als Bueba heimlig zum Marieli gu poschta sin!
Wiesoa sin den ihr heimlig in der Lada? Will mer doa, döt ui, dia
erschta Zigaretta gu chofa sin. Da Hei hens doch vu dem nüt wüssa dörfa,
alles het ma dengi onid verzellt. Hen den ihr doa scho Geld gha, für na
Päggli Zigi? Was, a Päggli? Doazmol het ma Zigaretta no einzeln chofa
chöna. I globa fascht, fühf Rappa het eini gkoschtet. Wemer den amol a
paar Rappa binenan gha hen, simer entweder Zigaretta oder Züggerli gu
chofa. D' Züggerli hen üs sicher besser tungt, als s' aner. Aber wills
röcha für üs Schuelerbueba vu da Hei us verbota gsi isch, isches halt
fascht intressanter gsi, als a Züggerli. Ueberhopt het ma fascht alles
bi s' Gällasa Marieli chofa chöna. Klar, sisch jo o, äh wia seit ma?
En Tanta Emma Lada meinsch. Jo breziss, seb isches o gsi. Weisch no?
D'
Nägel un d' Schruba, het ma offa überchu. A halb Pfun oder a ganzes
Pfun, halt soviel, wia jeda brucht het. S' Mehl un dr' Zugger sin doch
offa, inera Schublada hina gsi? Jo jo, hesch halt o döt, a soa viel nih
chöna, wia ma het wella. Geissla,
Hosaträger, Riesbesa un Petrol het ma o überchu. Es
het doch an dr' Wand a Vorrichtig gha, zums Petrol abfülla. Jo klar, ma
het z' Petrol im Lada hina, diregt mit dera Vorrichtig vum Cheller ui
pumpa chöna. Sisch halt schona ötschis aners gsi, in dena chlina Läda.
Hüt chönt ma sich
derno imena groessa Lada, wellaweg fasch no a bitzli verloufa!
Soa,
für da Johr wärs da gsi! Jetz gits no a churzi Wiederhohlig vum
letschjöhriga Schlusswort: viellicht will ma a Schlusswort brucht,
wills ötschwer z' letscht Johr nid glesa het, vergessa oder eifach will
i mi, bi dena Lütt, wo mir das Johr bi dena Gschichtli ghulfa hen,
bedanga wett!
Ganz
churz: Ma cha leider neana noluega, wia dr' Räfis-Burgerauer
Dialeggt gschrieba würd!
Zum
Schluss: Nid ä weisch no?, sondern a herzlichs Dangga vielmol an
dia verschiedena Lütt, wo mir ötschis verzellt, ötschis erklährt
oder suss ötschwia ghulfa hen!
I
ha probiert, en Teil vu all dem verzellta nieder z' schrieba, teilwiis,
a bitz humorvoll. Viellicht entloggts derno ötschwem a schmunzla,
viellicht wegts bi derno ötschwem erinneriga un viellicht zeigts derno
ötschwem, wo nid do ufgwachsa isch, ä chlises Schtügli Räfis-Burgerau
vu frühner!
Ester Spagnolo-Müntener
|